Trabzon Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi Tahkikatı Raporu
Milli Mücadele Dönemi’nin Anadolu’daki en hareketli şehirlerinden biri olan Trabzon, bu dönemde İttihatçılıktan İtilafçılığa, Bolşeviklikten Adem-i Merkeziyetçiliğe kadar farklı siyasi cereyanların kıyasıya mücadelesine tanıklık etmiştir. Bakü Kurultayı’ndan sonra Mustafa Kemal Paşa’nın yerine geçmek için Trabzon’u İttihatçıların merkezi haline getiren Enver Paşa, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti yönetimi ve İskele Kahyası Yahya’nın da desteğiyle siyasi hayatı kontrol altına almıştı. Trabzon’daki İttihatçı yapıyı tasfiye etme çabalarından sonuç alamayan Ankara Hükümeti, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Kahya Yahya’nın ilişkilerini incelemek üzere Ali Sait Paşa başkanlığında bir soruşturma heyeti göndermişti. Soruşturma sonunda Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti yöneticileriyle Kahya Yahya’nın usulsüzlükler yaptığını tespit etmiş ve Cemiyet yönetimini görevden uzaklaştırmıştı.
Bu çalışma, Ali Sait Paşa tarafından yapılan soruşturma sonunda hazırlanan Trabzon Müdafâa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi Tahkikatı Raporu’nun transkripsiyonundan oluşmaktadır. Dönemin Trabzon Valisi Ebubekir Hazım Tepeyran’ın evrakları arasında bulunan rapor, Trabzon’da adeta “İskele Hükümeti” kurmuş olan ve Ali Şükrü Bey tarafından Dahiliye Vekili Fethi (Okyar) Bey hakkında verilen gensoru önergesiyle TBMM gündemine taşınan “Trabzon Meselesi” hakkında ayrıntılı bilgiler içermektedir. Öte yandan bu rapor, 28/29 Ocak 1921’de Mustafa Suphi ve arkadaşlarının Trabzon açıklarında katledilmelerine de ışık tutabilecek yeni bir resmi belge olarak önem arz etmekte ve bu konudaki tartışmalara açıklık kazandırabilecek veriler sunmaktadır.
